ΤΟ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΙΑΚΟ ΜΙΚΡΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ
“Απογυμνωμένοι από τα δικαιώματά τους, το τελευταίο τείχος της αντίστασης των Παλαιστινίων είναι ο πολιτισμός.”
Στην πολυσύχναστη οδό Salah Eddin στην Ιερουσαλήμ, όπου καφετέριες, παντοπωλεία, ανταλλακτήρια συναλλάγματος και κοσμηματοπωλεία κατακλύζουν το τοπίο, μια ταμπέλα στον αριθμό 22 γράφει, “Educational Bookshop”. Λίγο πιο κάτω, στην απέναντι πλευρά του δρόμου, βρίσκεται ένα βιβλιοπωλείο-καφέ με τίτλο επίσης, “Educational Bookshop”. Και τα δύο ανήκουν στην οικογένεια Muna που ζει στην Ιερουσαλήμ: το πρώτο πουλά αραβικά βιβλία και χαρτικά ενώ το δεύτερο βιβλία στα αγγλικά.
«Το βιβλιοπωλείο ξεκίνησε με έναν πωλητή βιβλίων: τον πατέρα μου. Τώρα είμαστε έξι αδέλφια που διαβάζουν, προτείνουν και πωλούν βιβλία», δήλωσε ο Mahmoud Muna, υπεύθυνος του αγγλικού βιβλιοπωλείου. Μπαίνοντας στο αγγλικό βιβλιοπωλείο, ένα ράφι γεμάτο με βιβλία του διακεκριμένου Παλαιστίνιου ακαδημαϊκού Edward Said τραβά το βλέμμα. H παρουσία των βιβλίων του Said είναι σημαντική και για ακόμη έναν λόγο: το βιβλιοπωλείο ανήκε κάποτε στην οικογένειά του. «Η οικογένεια του Edward Said είχε βιβλιοπωλεία στην Ανατολική και Δυτική Ιερουσαλήμ. Είχε και το “Palestine Educational Bookshop” της οδού Salah Eddin που πουλούσε χαρτικά και βιβλία», δηλώνει ο Muna στο Al Jazeera.
Το βιβλιοπωλείο άλλαξε χέρια αρκετές φορές. Όταν ο πατέρας του Muna, ο Ahmed, το αγόρασε το 1984 έπρεπε να αφαιρέσει τη λέξη “Palestine” από τον τίτλο, καθώς τότε αυτή η ονομασία ήταν παράνομη, όπως παράνομη ήταν και η παλαιστινιακή σημαία. Έτσι, το ονόμασε, “The Educational Bookshop”.
Το βιβλιοπωλείο μέσα στα χρόνια
Η ιστορία και των δύο βιβλιοπωλείων αντικατοπτρίζει τις αναγνωστικές προτιμήσεις των κατοίκων της Ιερουσαλήμ, τόσο των ντόπιων όσο και των τουριστών, μέσα στα χρόνια. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το αραβικό βιβλιοπωλείο διέθετε κυρίως βιβλία για την πολιτική, την ιστορία, την ποίηση, τη λογοτεχνία και τη μυθοπλασία, καθώς και μερικά αγγλικά τουριστικά βιβλία.
Ένα σημείο καμπής ήρθε το 1994-95, όταν, σύμφωνα με τον Muna, πολλοί Παλαιστίνιοι σταμάτησαν να διαβάζουν. «Οι Παλαιστίνιοι διάβαζαν τότε για το υποτιθέμενο φως στο τέλος του τούνελ και για το πώς η ειρηνευτική διαδικασία θα έφερνε την ελευθερία», θυμάται ο Muna. Αλλά μετά τη συμφωνία του Όσλο του 1993, τα πράγματα άλλαξαν. «Αποδείχθηκε πως όλα αυτά ήταν ψέματα και οι άνθρωποι σταμάτησαν να εμπιστεύονται τα βιβλία. Κατά συνέπεια, το βιβλιοπωλείο υπέφερε επίσης».
Ο Muna χαρακτηρίζει τα χρόνια μετά το Όσλο ως την εποχή που η Ιερουσαλήμ δέχθηκε εισροή διεθνών εργαζομένων ΜΚΟ, διπλωματών και δημοσιογράφων. «Οι νεοφερμένοι της Ιερουσαλήμ προσπάθησαν να κατανοήσουν καλύτερα την Παλαιστίνη και τη Μέση Ανατολή και ήθελαν αγγλικά βιβλία. Έτσι, πήραμε την απόφαση να αυξήσουμε τη συλλογή μας».
Ο βιβλιοπώλης ανακαλεί τον αντίκτυπο που είχε η δημοσίευση του βιβλίου “Peace and its Discontents” του Said το 1996. «Ήταν το πρώτο βιβλίο που επέκρινε την Παλαιστινιακή Αρχή (PA), εκθέτοντας την ειρηνευτική διαδικασία και το Όσλο. Πουλήσαμε εκατοντάδες αντίτυπα στα αγγλικά και τα αραβικά σε Παλαιστίνιους και αλλοδαπούς. Η Παλαιστινιακή Αρχή το είχε απαγορεύσει, αλλά εμείς μπορούσαμε να το πουλάμε καθώς βρισκόμαστε στην Ιερουσαλήμ.»
Το βιβλιοπωλείο εμπλούτισε τη συλλογή του με βιβλία του Said, αλλά και βιβλία Ισραηλινών ιστορικών, όπως του Ilan Pappé και του Avi Shlaim, οι οποίοι ασκούσαν κριτική στην ισραηλινή αφήγηση. «Ταυτόχρονα παρατηρήσαμε μια αναβίωση της ανάγνωσης και των αραβικών βιβλίων κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, την οποία εξυπηρετούσε το αραβικό βιβλιοπωλείο.»
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΓΓΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
Η ανάγκη να διαβαστεί η παλαιστινιακή ιστορία από όλο και περισσότερους ανθρώπους οδήγησε στην ίδρυση ενός νέου βιβλιοπωλείου μόνο με βιβλία στα αγγλικά το 2007-08. «Δεν υπήρχαν αντίστοιχα βιβλιοπωλεία στην Ιερουσαλήμ, και τα μόνα αγγλικά βιβλία πωλούνταν στα ισραηλινά βιβλιοπωλεία και αποτύπωναν την ισραηλινή άποψη. Βρετανοί και Αμερικανοί συγγραφείς με οριενταλιστική προσέγγιση έγραφαν για το Ισραήλ ενώ υπήρχαν πολύ λίγα βιβλία για την παλαιστινιακή πλευρά. Αυτό, ωστόσο, άλλαξε στη δεκαετία του ’90.»
Το αγγλικό βιβλιοπωλείο ήταν το πρώτο στο είδος του στην Ιερουσαλήμ. «Αυτό ήταν το πρώτο βιβλιοπωλείο που πουλούσε βιβλία στα αγγλικά από Παλαιστίνιους και από παλαιστινιακή σκοπιά», λέει ο Mahmoud Muna. Κεντρικό στοιχείο της ταυτότητας των δύο βιβλιοπωλείων είναι η τοποθεσία τους. «Θέλουμε να ενισχύσουμε την έννοια της Ιερουσαλήμ ως παλαιστινιακής πρωτεύουσας. Μπορεί να επεκταθούμε σε άλλες περιοχές, αλλά ο κύριος τομέας λειτουργίας μας πρέπει να είναι η Ιερουσαλήμ», λέει ο βιβλιοπώλης, αναγνωρίζοντας ότι η Ιερουσαλήμ είναι απρόσιτη για πολλούς Παλαιστίνιους και Παλαιστίνιες που αντιμετωπίζουν περιορισμούς στις μετακινήσεις τους.
Το αγγλικό βιβλιοπωλείο φιλοξενεί επίσης πολιτιστικές και λογοτεχνικές δράσεις, όπως αναγνώσεις, προβολές, εκθέσεις και ομιλίες, στο καφέ και στον χώρο εκδηλώσεων που διαθέτει, το «Λογοτεχνικό Σαλόνι της Ιερουσαλήμ».
Το βιβλιοπωλείο, σύμφωνα με τον Muna, παίζει τον δικό του ρόλο στο ευρύτερο φάσμα της πολιτισμικής αντίστασης. «Από τους Παλαιστίνιους έχουν αφαιρέσει τα δικαιώματά τους, την πολιτική εκπροσώπηση και την ελευθερία τους. Το τελευταίο πράγμα που έχουμε είναι ο πολιτισμός μας – το τελευταίο τείχος αντίστασης, το οποίο το Ισραήλ θα δυσκολευτεί να ρίξει. Η αποστολή του βιβλιοπωλείου είναι να ενισχύσει τον παλαιστινιακό πολιτισμό και ταυτότητα».
Το βιβλιοπωλείο διαθέτει περίπου 1.500 τίτλους που περιλαμβάνουν βιβλία ιστορίας, μυθοπλασίας, πολιτικής, ποίησης ακόμη και μαγειρικής. Επικεντρώνεται όμως σε βιβλία που μελετούν τον πολιτισμό της Μέσης Ανατολής και την αραβο-ισραηλινή σύγκρουση. «Πουλάμε βιβλία που μιλούν για την Παλαιστίνη γραμμένα σε διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά και βιβλία από όλη τη Μέση Ανατολή».
«Από τους Παλαιστίνιους έχουν αφαιρέσει τα δικαιώματά τους, την πολιτική εκπροσώπηση και την ελευθερία τους. Το τελευταίο πράγμα που έχουμε είναι ο πολιτισμός μας - το τελευταίο τείχος αντίστασης, το οποίο το Ισραήλ θα δυσκολευτεί να ρίξει. Η αποστολή του βιβλιοπωλείου είναι να ενισχύσει τον παλαιστινιακό πολιτισμό και ταυτότητα.»
ΠΑΡΑΛΑΒΗ ΒΙΒΛΙΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΔΙΑ
Οι εργασίες του βιβλιοπωλείου δεν είναι χωρίς εμπόδια, με την παραλαβή και την επιστροφή των βιβλίων να καθυστερεί συχνά. «Τα βιβλία μας προέρχονται από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ινδία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιορδανία, την Αίγυπτο και την Ισπανία και περνούν από την ισραηλινή ασφάλεια», είπε.
«Οι Ισραηλινοί επιλέγουν τίτλους. Δεν τους αρέσουν βιβλία όπως το “Ethnic Cleansing of Palestine” του Ilan Pappé ή το βιβλίο του Jeff Halper για την κατασκευή και την πώληση όπλων από το Ισραήλ. Επίσης, δεν τους αρέσουν τα βιβλία για τη Χαμάς ή με προκλητικά εξώφυλλα. Η παράδοση τέτοιων βιβλίων καθυστερεί δύο ή τρεις εβδομάδες. Αλλά επειδή δεν υπάρχει νόμος λογοκρισίας για τα αγγλικά βιβλία, δεν έχουν κατασχεθεί βιβλία.»
Βιβλία από τη Συρία, το Λίβανο και το Ιράν δεν μπορούν να έρθουν απευθείας. Αντ ‘αυτού, δρομολογούνται μέσω της Ιορδανίας.
Κοιτώντας τη θετική πλευρά, ο Muna επισημαίνει ότι υπάρχει αύξηση του αναγνωστικού ενδιαφέροντος, κυρίως από γυναίκες στην ηλικία των 17-22 που διαβάζουν μυθοπλασία.
«Η παλαιότερη γενιά διαβάζει κυρίως ιστορία και πολιτική. Στους νέους αναγνώστες αρέσουν σε βιβλία για τον έρωτα και τη σεξουαλικότητα. Εγώ τους προτρέπω να διαβάζουν βιβλία για την παλαιστινιακή ιστορία, τον αραβικό εθνικισμό, τον αραβικό κομμουνισμό και τη μεγάλη λογοτεχνία του αραβικού κόσμου.».
«Αυτοί (οι νέοι αναγνώστες και αναγνώστριες) χρησιμοποιούν μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μας ρωτούν για βιβλία που δεν γνωρίζουμε. Ως πωλητής βιβλίων, αυτό θα έπρεπε να με ανησυχεί, αλλά με κάνει ευτυχισμένο».